Historische waterput

In de Kerkstraat bevonden zich vroeger twee waterputten voor de openbare drinkwatervoorziening. Ze werden beheerd door de gemeente en voor het dagelijkse toezicht op de putten waren tot in de achttiende eeuw zogenaamde ‘putmeesters’ aangesteld. Dat was een officiële functie die meestal vervuld werd door notabelen uit de aanpalende huizen van de Kerkstraat. De putten waren tot heuphoogte boven het maaiveld opgemetseld en voorzien van putwip en emmer.

Kerkpomp en Gorispomp

De ene put lag voor de St. Lambertuskerk en de andere put in zuidelijke richting in diezelfde Kerkstraat, ter hoogte van het huidige Lambertushof. Aan het einde van de negentiende of begin van de twintigste eeuw werd op de beide putten een gietijzeren pomp geplaatst. De pomp bij de kerk heette in de volksmond de Kerkpomp en de tweede pomp de Gorispomp, genoemd naar de familie die het nabijgelegen huis bewoonde.

Bij de intrede van de waterleiding in de jaren dertig van de vorige eeuw verloren de putten en pompen hun functie en werden ze opgeheven. De Gorispomp verdween als eerste en de Kerkpomp verdween uit het straatbeeld in 1951. Wat restte was een markeringscirkel in de keibestrating van de Kerkstraat. Toen in 1965 de keien uit het straatbeeld werden vervangen door asfalt, verdween het laatste zichtbare spoor van de putten.

Bij de aanleg van het stamriool in de Kerkstraat in 1965, werd de put bij de kerk teruggevonden. Die was nog volledig intact en waterdragend. In opdracht van het gemeentebestuur werd de put gedempt met een vrachtwagen schoon zand. Of in diezelfde tijd de andere put ook is teruggevonden en/of gedempt, is niet bekend.

Ouderdom

Over de ouderdom van de putten is niets concreets te zeggen. Wel staat vast dat ze reeds in de zeventiende eeuw vermeld worden wegens reparaties en onderhoud. Er is een bron die suggereert dat de oorsprong van de put bij de kerk teruggaat tot het jaar 693, waarin een van oorsprong Germaanse waterbron zou zijn gekerstend door de missionarissen Lambertus en Willibrordus. Het verhaal is waarschijnlijk een legende, maar past wel in de wijdverbreide traditie van zogenaamde Willibrordusputten zoals we die heden ten dage nog steeds aantreffen in de nabijgelegen gemeenten Stramproy en Meijel en die daar veelbezochte toeristische objecten vormen.

Bij de restauratie van de St. Lambertuskerk in 1984 heeft de Rabobank een replica van de oude gietijzeren pomp geschonken aan de gemeente. Die replica staat enkele meters noordwaarts van de oorspronkelijke plek, aan de noordzijde van de Lambertustoren.

Historisch belang

De eeuwenoude putten zijn als het ware ondergrondse monumenten. Vanwege hun cultuurhistorische belang (ouderdom, legendevorming, belang voor de voorziening in primaire levensbehoefte, sociale ontmoetingsplek en daardoor virtueel centrum van de oude dorpsgemeenschap) is het de moeite waard om te bekijken of ze te conserveren zijn en zichtbaar te maken in het straatbeeld. Dat is niet alleen een zinvolle toevoeging aan het ‘collectief geheugen’ van tastbare relicten van de geschiedenis, maar ook een kleine bijdrage aan de toeristische aantrekkelijkheid van de dorpskern.

In combinatie met het Rijksmonument Bi-j Siem en de kerk ontstaat zo een mooi cultuurhistorisch ensemble. Bij de veelvuldige cultuurhistorische rondleidingen door de dorpskern ontvangt het verhaal van de waterputten altijd veel belangstelling, ook al is er bovengronds niets meer dat dit verhaal kracht bij zet. De herinrichting van de Kerkstraat is een unieke gelegenheid om het verhaal van de waterputten weer een prominent plekje in het straatbeeld te geven.

Onthulling

Op 13 maart 2014, tijdens de werkzaamheden aan de Kerkstraat, vond de zoektocht naar de waterput voor de kerk plaats. En met succes, want de put werd gevonden. Daarna begon de reconstructie en het zichtbaar maken van dit unieke bouwwerk, gefinancierd door de heer Ruud Koppens die de gemeenschap graag een duurzaam geschenk wilde aanbieden vanwege zijn 40-jarig jubileum als ondernemer. Op 29 augustus van dat jaar werd de opening van de Kerkstraat en de onthulling van de waterput gevierd met de inwoners van Nederweert. 

Film Rondom de Put

Van al deze bijzondere gebeurtenissen zijn opnames gemaakt die hebben geresulteerd in de korte film Rondom de Put. De unieke beelden worden afgewisseld met oude foto’s van de put en de Kerkstraat. Alfons Bruekers vertelt over de historie van de waterput en ook inwoner Bèr Bijlmakers en burgemeester Evers komen aan het woord. De film is gemaakt door gemeente Nederweert in samenwerking met Stichting Geschiedschrijving Nederweert.